Vogel van het Jaar 2015

Gierzwaluw (Apus apus)

Inleiding

Er zijn weinig vogelsoorten in Nederland die tegelijk zo bekend en mysterieus zijn als de gierzwaluw. Elke stadsbewoner kent het geweldige geluid van de “screaming parties” en toch is er nog steeds twijfel over hoe deze dieren de nacht doorbrengen (Naish 2008, Daalder 2014), wat hun oorspronkelijke habitat is (bomen (Daalder) of kliffen), of ze van de grond kunnen opstijgen (nee (persoonlijke ervaring), ja (Wikipedia)). Het is dan ook niet verwonderlijk dat de gierzwaluw in het verleden al kandidaat-vogel-van-het-jaar is geweest.Dit jaar is het dan eindelijk zo ver: de gierzwaluw is de tiende Vogel-van-het-jaar.

Persoonlijke noot

Mijn fascinatie met de gierzwaluw is al begonnen voor ik ben begonnen met het vogelen. Wonend in de Billitonstraat in de Stad zat ik midden in een bekend broedgebied van deze vlugge vogel. Op een dag fietste ik onhandig met twee tassen vol met boodschappen aan het stuur naar huis toen ik een poes nogal gefascineerd ergens naar zag kijken. Het bleek een jonge gierzwaluw die al vroeg in de goot was geraakt. De kat krijgt zijn whiskas wel, dus ik stopte om de vogel in veiligheid te brengen. Ik probeerde het jonge beestje in een struik te zetten, maar het lukte de vogel maar niet om zijn evenwicht te bewaren op een takje. Zijn pootjes waren waardeloze slappe sprietjes. Dan maar een vogelasiel opbellen. Maar: ik had een fiets, twee tassen boodschappen en een jonge vogel en had dus handen te kort. Net toen ik aan het hannessen was met de tassen, de fiets en de vogel allemaal in mijn handen sloeg het diertje met zijn vleugels en ik verloor de grip. Het beestje landde op mijn polo en daar hing hij aan zijn teentjes. Ik had de handen vrij en kon dus naar huis om een nummer of adres op te zoeken o de vogel heen te brengen. Terwijl ik naar huis liep kroop het jonge beestje omhoog en stopte zijn kopje onder mijn kraag, misschien wel denkend: als ik niemand zie, ziet niemand mij. Dat bleek ook de beste methode te zijn om de vogel naar de opvang te brengen. Gewoon op de fiets met de vogel als een broche op mijn polo.

Op een mooie zomerdagvloog er eens een exemplaar door het open raam naar binnen. De vogel realiseerde zijn/haar fout en maakte een enorm scherpe bocht om door een ander raam weer weg te vliegen. Dit raam stond echter niet open. De vogel stuiterde van het raam en probeerde weer dezelfde bocht terug te maken richting het open raam, maar door de klap had de vogel teveel snelheid verloren en raakte de vloer. Inmiddels wist ik dus dat de poten van zo’n beest waardeloos zijn en hij dis nooit meer de lucht in zou kunnen komen. Ik heb het lijfje van de vogel tussen mijn duim en wijsvinger genomen en als een papieren vliegtuigje uit het raam gegooid: alsof er niets gebeurt was vloog hij weer weg.

Sinds die zomer ben ik gierzwaluw-fan.

Soortomschrijving

Gierzwaluw in Groningen

De gierzwaluw brengt slechts een korte tijd door in het broedgebied; in Groningen is dat de periode mei-juli. De eerste en laatste vogels worden natuurlijk eerder en later gezien. Een zoektocht op waarneming.nl via deze site en in de waarnemingen database van voor 2012 levert de volgende gegevens op voor de fenologie:

Grafiek 1: Eerste melding van de gierzwaluw in het verzorgingsgebied van Avifauna Groningen volgens waarneming.nl (2012 en daarna) en de waarnemingen op avifaunagroningen.nl (vóór 2012)

Grafiek 2: Laatste melding van de gierzwaluw in het verzorgingsgebied van Avifauna Groningen volgens waarneming.nl (2012 en daarna) en de waarnemingen op avifaunagroningen.nl (vóór 2012)

Dit ondersteunt het gegeven dat de gierzwaluwen steeds vroeger komen. Interessant is dan ook dat de laatste melding ook steeds vroeger komt.

De landelijke trend is dat de gierzwaluw afneemt, als gevolg van veranderingen in huizenbouw en renovaties die nestgelegenheden ontnemen. Dit is ook de trend in Groningen. In de stad is de populatie gehalveerd tussen 1984 en 2001. Voor de hele provincie nemen de schattingen af van 4000 broedparen in 1992 tot 2000-3000 in 2014 (Boekema, werk in voorbereiding). De kern van het broedgebied licht dus in de stad Groningen, maar vele andere grote en kleine kernen in de provincie herbergen broedparen.

Stadsvogelwerkgroep

Met de stadsvogelwerkgroep heeft Avifauna Groningen al heel veel kennis en ervaring op het gebied van de gierzwaluw. Ook recent zijn er leuke projecten geweest en binnenkort volgt er ook een symposium over de Apus apus. Zie ook hun webpagina: Stadsvogelwerkgroep

Doelstelling

Ondanks de charmes van de gierzwaluw is het misschien geen voor de hand liggende Soort van het Jaar. Een groene specht is wat dat betreft makkelijker. Omdat de stadsvogelwerkgroep net een intensief gierzwaluw jaar gehad, is het interessant om te kijken hoe de populatie in de stad het doet ten opzichte van 2014. Waar er echter ook (of misschien vooral) winst te halen valt is informatie over waar de vogels allemaal broeden naast de bekende locaties in de stad. Boekema et al noemen: Aduard, Haren, Holwierde, Ezinge, Finsterwolde, Grootegast, Leek, Marum, Meeden, Middelstum, Niebert, Niekerk, Niezijl, Nuis, Noordwijk, Oude Pekela, Pieterburen, Scheemda, Ter Apel, Tolbert, Uithuizen, Uithuizermeeden en Zandeweer. Wellicht zijn er nog meer locaties die niet zijn ontdekt.

Grafiek 3: Gierzwaluw: overzichtskaartjes verspreiding broedgevallen/niet-broedgevallen (bron: Sovon)

Geraadpleegde bronnen

• Daalder, R. De Gierzwaluw (2014)
• Naish, D. Tetrapod zoology (2008)
• Dienst Regelingen Ministerie van EZ, L en I. Soortenstandaard Gierzwaluw (2011)
• Boekema et al, Vogels van Groningen (in voorbereiding)
• Webpagina (geraadpleegd: 12 april 2015): http://nl.wikipedia.org/wiki/Gierzwaluw

Aanvullende bronnen

• SOVON Handleiding Broedvogelonderzoek door Arend-Jan van Dijk en Arjan Boele, 2011. (download het PDF-bestand)

Geluiden: via deze site zijn geluiden van de Gierzwaluw te beluisteren: http://www.xeno-canto.org

Links

• Waarnemingen op waarneming.nl (01-01-2015 t/m 31-12-2015)
• Verspreidingskaart op waarneming.nl: verspreiding
• Meer foto's in de fotogalerij!
• Vogelbescherming Nederland: Gierzwaluw
• Sovon: Gierzwaluw
• Soortenbank.nl
• vogelvisie.nl
• Nederlands Soortenregister
• Wikipedia
• Filmpjes Gierzwaluw