De Lauwersmeer

door: Aart van der Spoel

Oppervlakte: 9100 hectare. Beheer: 4700 hectare valt onder Staatsbosbeheer. Ligging: in het noordwesten van de provincie Groningen (gemeente De Marne) en in het noordoosten van de provincie Friesland (gemeentes Dongeradeel, Kollumerland en Nieuwkruisland).

Ontstaansgeschiedenis en toekomst

De eerste plannen om de Lauwerszee in te polderen dateren al van 1849. De redenen die hiervoor werden genoemd waren: veiligheid in verband met overstromingsgevaar en verbetering van de waterafvoer van het achterland. Uiteindelijk werden de plannen uitgevoerd en in mei 1969 werd de Lauwerszee definitief afgesloten van de Waddenzee, waardoor het Lauwersmeergebied ontstond. Hiermee was ruim 9100 hectare waddengebied ingepolderd. De waterstand kreeg ongeveer het peil van de oude laagwatersituatie. Het nieuwe gebied bestond hiermee uit 2400 hectare water en 6700 hectare land. Het land kreeg een bestemming als landbouwgebied (2000 hectare) en er werd bos geplant (450 hectare). Ook was er plaats voor natuur, bebouwing en een militair oefenterrein.

In de afgelopen veertig jaar is het gebied aan grote veranderingen onderhevig geweest. De open Lauwersmeer is steeds verder begroeid geraakt. De vogelbevolking is van elk stadium een afspiegeling geweest. Direct na de inpoldering was bijvoorbeeld Strandplevier vrij algemeen. Nu is die soort vrijwel verdwenen. Wielewaal en Zomertortel zijn ervoor in de plaats gekomen.Op 1 januari 1993 kwam 4700 hectare met later nog eens 250 hectare van de aangrenzende Kollumerwaard onder beheer van Staatsbosbeheer. In 2003 werd de Lauwersmeer officieel een Nationaal Park. Het beheer van het Nationaal Park wordt beschreven in het Beheers- en inrichtingsplan. Er wordt gestreefd naar behoud van een open, waterrijk landschap met een zekere mate van dynamiek.

De Lauwersmeer geldt als het beste vogelgebied van de provincie Groningen. In voorjaar en zomer komen er unieke broedvogels voor, een groot deel van het jaar kan men er allerlei soorten doortrekkers in soms grote aantallen aantreffen en er zijn altijd bijzondere wintergasten. Het gebied telt een aantal vogelkijkhutten en uitkijkheuvels. De begrenzing van de Lauwersmeer als vogelgebied is moeilijk aan te geven. Naar het noorden en het oosten gaat het gebied over in de Waddenzee met kwelders en slikken. Naar het westen gaat het gebied over in goede Friese ganzengebieden.

Vogels

Baardman

Broedvogels

Broedvogels van de Lauwersmeer zijn Appelvink (broedt in het dorp), Baardman, Blauwborst, Boompieper, Boomvalk, Bruine Kiekendief, Buidelmees (wellicht verdwenen), Dodaars, Fluiter, Grauwe Gans, Grauwe Kiekendief, Havik, Houtsnip, Kemphaan, Kleine Barmsijs (dorp), Kleine Plevier, Kluut, Krakeend, Krooneend, Kwartelkoning, Nachtegaal, Nijlgans, Noordse Stern, Oeverzwaluw, Paapje, Porseleinhoen, Rietzanger, Roerdomp, Roodborsttapuit, Slobeend, Snor, Steltkluut, Strandplevier, Visdief, Waterral, Wielewaal, Wintertaling, Zomertaling en Zomertortel.

Wintergasten

In de winter verblijven in het gebied Blauwe Kiekendief, Brandgans, Bonte Kraai, Grote Zilverreiger, Kleine Zwaan, Paarse Strandloper, Roerdomp, Roodhalsgans, Ruigpootbuizerd, Slechtvalk, Sneeuwgors, Waterpieper, Wilde Zwaan, IJseend, IJsvogel, Zeearend en Zeekoet.

Doortrekkers en zeldzaamheden

Het hele jaar door zijn trekvogels aanwezig. Vooral voor steltlopers, eenden en ganzen is het Lauwersmeergebied zeer goed en zeldzame soorten kunnen altijd worden verwacht. Met noordwestenwind is van eind augustus tot in december aan de kust bovendien goede zeevogeltrek te verwachten.

Vogels die in de Lauwersmeer regelmatig zijn waar te nemen zijn Alk, Beflijster, Bladkoning, Blauwe Kiekendief, Breedbekstrandloper, Brilduiker, Casarca, Draaihals, Drieteenstrandloper, Dwerggans, Dwergmeeuw, Dwergstern, Gestreepte Strandloper, Gierzwaluw, Grauwe Franjepoot, Grote Gele Kwikstaart, Grote Jager, Grote Stern, Grote Zilverreiger, Klapekster, Kleine Alk, Kleine Jager, Kleine Strandloper, Kleine Zilverreiger, Kleinste Jager, Krombekstrandloper, Kwak, Lachstern, Lepelaar, Middelste Jager, Noordse Gele Kwikstaart, Paarse Strandloper, Pallas’ Boszanger, Pestvogel, Poelruiter, Reuzenstern, Roodhalsfuut, Roodpootvalk, Rosse Franjepoot, Rouwkwikstaart, Smelleken, Temmincks Strandloper, Vaal Stormvogeltje, Visarend, Vorkstaartmeeuw, Vuurgoudhaan, Waterpieper, Witvleugelstern, Witwangstern, Zeekoet, Zwarte Mees, Zwarte Stern en Zwarte Wouw.

Toegankelijkheid

Het gebied is goed ontsloten. Mensen die slecht ter been zijn, kunnen op veel plaatsen vanaf de weg goed vogels waarnemen. De observatiehut bij de Ezumakeeg is rolstoeltoegankelijk en ook de hut aan het Jaap Deensgat is te bereiken. Een goede kaart van het gebied is gemakkelijk voor het plannen van een tocht. Vogelaars kunnen het best gebruikmaken van de oude asfaltweg die parallel aan de autoweg N361 door het gebied slingert. Ten slotte moet worden opgemerkt dat het gebied intensief voor (water)recreatie wordt gebruikt en dat er veel (vis)restaurants en snackbars zijn.

Een rondje Lauwersmeer

Jaap Deensgat: Vooral ’s ochtends met de zon achter geeft de observatiehut goed zicht over het water en de slikken. Hier zijn mogelijk Lepelaar, Kleine en Grote Zilverreiger, Reuzenstern, Slechtvalk, Zeearend, Porseleinhoen (langs de rietkraag), eenden, ganzen en steltlopers. Vanaf het uitkijkheuveltje bij het ‘Roodkeelplasje’ (schuin tegenover de hut) kunnen Snor, Baardman, Roerdomp en Blauwborst en als het water laag staat steltlopers, Waterral en Porseleinhoen worden waargenomen.

Vlinderbalg: Dit gebied ligt westelijk van de weg. Hier zijn mogelijk Witvleugelstern, Visarend, Grote Zilverreiger, eenden en Aalscholver.

Vlinderbalg

Oude Robbengat: Goed voor Goudplevier, Zilverplevier, Bonte Kraai, ganzen, steltlopers en roofvogels.

Marnebos: Zeer goed voor Nachtegaal, Zomertortel, Oeverzwaluw (broedwand), Wielewaal en Boompieper.

Ballastplaatbos: Met Wielewaal, Houtsnip, Zomertortel, Fluiter en allerlei zangvogels. Aan de westrand van het bos staat een uitkijktoren met uitzicht over de Zuidelijke Lob en Achter de Zwarten: steltlopers, roofvogels en flamingo’s.

Langs de weg ligt een uitkijkheuvel met zicht op de Marnewaard en een oeverzwaluwenwand. Dit is een goede plek voor roofvogels. Het struikgewas hier herbergt zangvogels als Grasmus, Braamsluiper en Spotvogel. Grauwe Klauwier en Roodkopklauwier zijn hier in de trektijd gezien.

Achter de Zwarten: Aan het eind van de doodlopende weg loopt een wandelpaadje naar een uitkijkbult. Vooral bij een hoge waterstand of natte omstandigheden is het hier erg leuk voor steltlopers. Let op Breedbekstrandloper en Temmincks Strandloper. Verder flamingo (veelal ontsnapte exemplaren van diverse pluimage), Slechtvalk en Zeearend.

Nieuwe Robbengat: Hier zwemmen vaak Brilduiker, Kleine Zwaan, IJseend, Dodaars, Geoorde Fuut en eenden.

Het dorp en bungalowpark Robbenoort: Dit bebouwde stuk met zijn ruime tuinen is goed voor Pestvogel, Appelvink en Kleine Barmsijs (die hier broeden), Vuurgoudhaan, Bladkoning en zeldzaamheden zoals Bruine Boszanger en Pallas’ Boszanger.

Brandgans en Rotgans

Sluizen, haven en kustweg: Speciaal met harde noordwestenwind is het mogelijk om hier spectaculaire zeetrek waar te nemen. Voor Vaal Stormvogeltje, Rosse Franjepoot en Vorkstaartmeeuw is Lauwersoog de beste plek van Nederland. Verder Grote en Zwarte Zee-eend, Alk, Zeekoet, Kleine Alk, Papegaaiduiker (zelden), Jan-van-gent, Drieteenmeeuw, IJseend, duikers, alle jagersoorten, meeuwen en steltlopers. De schaarse bosjes bieden kans op zeldzame zangers en andere soorten.

Bantpolder: Dit is een mooie polder in Friesland die geschikt is gemaakt voor weidevogels. Het water staat er hoog en de oevers zijn glooiend. Let hier op Noordse Stern, Visdief, Kemphaan, Tureluur, Grutto en zeldzame steltlopers. ’s Winters verblijven hier grote groepen ganzen.

Ezumakeeg: Ondanks het feit dat het behoorlijk is dichtgegroeid, is dit Friese gebied nog steeds heel goed voor steltlopers. Veel zeldzaamheden zijn hier al gezien, zoals Steltstrandloper, Grijze Strandloper en Grote Grijze Snip. Normaler zijn Temmincks Strandloper, Poelruiter, Gestreepte Strandloper en Steltkluut. In voorjaar en zomer overnachten Kemphaan, Grutto en IJslandse Grutto er massaal. Verder Dodaars, Roerdomp, Grote Zilverreiger en eenden en roofvogels. Aan de Ezumakeeg bevindt zich in het noorden een uitkijkbult en in het zuiden een mooie rolstoeltoegankelijke hut.

De Pomp: uitkijkheuvel en wandelroute: Voorbij natuurcamping Kollumerpomp ligt een uitkijkheuvel met mooi uitzicht over de Sennerplaat. Tevens loopt hier een vogelwandelroute door riet en open land. Hier kunnen we aantreffen Grauwe Kiekendief, Havik, Sprinkhaanzanger, Snor, Blauwborst, Waterral, Zomertortel en Paapje.

Kollumerwaard: Aan de zuidkant van de Lauwersmeer loopt vanaf de Kwelderweg een pad naar een fraai vormgegeven uitkijktoren. Hier zijn te verwachten Roerdomp, Blauwborst, Grote Zilverreiger, Dodaars en andere rietvogels.

____________________

Tekst ontleend aan: Roos, J.A. de, T. Jager, A.C. van Klinken 2009 Vogelgebieden in Groningen; uitgave van Avifauna Groningen.

Kaartje: Cartografische Dienst provincie Groningen

Foto's: Ana Buren

Links:

• Verhaal: Wintergasten. Door: Ana Buren
• Verhaal: Lauwersmeer. Door: Ana Buren
• Lauwersmeer, een excursie 2006
• Verhaal: Lauwersoog - Haven met toekomst. Door: Ana Buren
• Verhaal: Buzz. Door: Ana Buren

{mosmap width='100$'|height='600'|lat='53.372269'|lon='6.224785'|zoom='12'|zoomType='Large'|mapType='Hybrid'|showMaptype='1'|marker='0'|text='De Lauwersmeer'|overview='1'|align='center'}