Le Canard [N.T.]

door Harm Jansen

Aan het Schuitendiep in Groningen had je vroeger een restaurant genaamd Le Canard. Een Franse naam voor de wilde eend doet het goed in verband met de vermaarde Franse keuken. Waarschijnlijk stond er ook gebraden eendenborst op de menukaart. De meeste vogelliefhebbers zien de wilde eend liever in de vrije natuur dan op hun bord. Vooral het mannetje, de woerd, le canard colvert, de Groenkraag of op zijn Gronings de Gruinschilde Aind spreekt vanwege zijn mooie kleuren tot de verbeelding. Deze eend is om meerdere redenen een interessante vogel.

Eendenborst
Het vlees van de wilde eend is door de vele beweging in de vrije natuur mager en goed doorbloed en als je kookboeken mag geloven anders en beter van smaak dan dat van de tamme. Ook omdat de wilde eend zelf zijn kostje bij elkaar scharrelt.

In de winter is de eend vooral aangewezen op plantaardig voedsel: waterplanten, zaden, granen, grassen en erwten. In het voorjaar komt er dierlijk voedsel bij: insecten, schelpdieren, wormen, kikkers en visjes.

Het voedsel wordt o.a. gezocht in ondiep water, door te grondelen, waarbij het achterlichaam rechtop uit het water steekt en kop en hals zich onder water bevinden. Zijn borst is bij het grondelen een draaipunt, een soort scharnier, dat extra beweging krijgt. De borst is ook een soort van boeg, die het water doorklieft. Het vlees om het borstbeen is vast goed ontwikkeld. Wie weet is het borstvlees daarom zo gewild.

De bruine borst neemt wel wat water op. Een suikerklontje gedoopt in koffie noemt men - ik denk om die reden - ook canard. Op een andere betekenis van dit woord komen we later nog.

De groene kop van de woerd doet mij aan een badmuts denken. Ik zou hem dan ook Gruinkop of Gruinmutze noemen.

Eendensnavel
De snavel lijkt op een hard hoornachtig instrument, waarmee de eend niet alleen voedsel tot zich neemt, maar ook zijn veren onderhoudt. Het instrument lijkt gevoelloos. Niets is minder waar.

Aan de rand en het uiteinde van de snavel bevinden zich namelijk tal van tastreceptoren die via het zenuwstelsel met de hersenen zijn verbonden. Er zijn 2 soorten genoemd naar de ontdekkers:
- de Herbst-lichaampjes, die gevoelig zijn voor druk en aanraking;
- de Gandry-lichaampjes, die gevoelig zijn voor beweging.

De snavel is hiermee een prima zeef voor het vergaarde voedsel. Wat eetbaar is wordt doorgeslikt, de rest wordt er uitgegooid. De snavel is hiermee ook uitstekend gereedschap, om de veren mee glad te strijken en te poetsen (to preen), omdat de genoemde lichaampjes doorgeven, wat de juiste druk is, ook voor een aangenaam gevoel. En warempel de eend smeert daarbij ook nog preen oil, poetswas uit een stuitklier over zijn verenkleed. Niet alleen om waterproof te zijn, maar ook om er met een beetje make-up mooier uit te zien. Vergelijk de snavel met de handen van de kapper/kapster, die je haren wast en met gel in vorm brengt. Preening hands.

Voor meer informatie verwijs ik naar Bird Sense. What It’s Like to Be a Bird? van Tim Birkhead.

Eendenoog
De eend heeft bij het badderen en grondelen waarschijnlijk ook nog een duikbril op. In het boek van Birkhead lees je dat vogels beschikken over een derde ooglid, het knipvlies. Dit derde ooglid wordt ter bescherming van het oog, of om het te reinigen zeer snel over het oog getrokken. Voor ons oog niet waarneembaar. Voor de fotocamera wel, zie bijgaande foto, het oog ziet er wat geel-/witachtig uit. Ook al bedekt de eend zijn oog even snel met dit ooglid, hij kan blijven kijken.

Lokeend
In de vrije natuur moet de wilde eend alle zintuigen gebruiken om niet op een andere manier in de val te lopen. Jagers mogen gebruik maken van plastic/houten lokvogels en speciaal gefokte levende eenden, de zogenaamde kwakertjes. Bij het laatste woord denk ik ook aan de lokfluitjes.

Vroeger gebruikte de kooiker ook levende lokeenden om soortgenoten naar de eendenkooi te lokken. De Fransen noemen de lokeend canard appelant, de Engelsen spreken nog mooier van een decoy duck.

De uitdrukking donner des canards (letterlijk eenden geven) betekent liegen. Wellicht moeten we de andere betekenis van canard als journalistieke vergissing, leugen, verzinsel, fake-news terugvoeren op de lokvogels van de jager en kooiker: de fop- en fake-eenden die hun soortgenoten met kleurrijk uiterlijk vertoon, gesnater en gekwaak de verkeerde kant opsturen, de pijp (uit) van de eendenkooi, een schot hagel in de lucht, het bord op tafel.

Martin Luther sprak bij predikers van een dwaalleer over zogenaamde blaue Enten. Blau heeft waarschijnlijk te maken met blauer Dunst, rook en nevel, waarvan goochelaars zich bedienen om hun trucs onzichtbaar te houden. En op een of andere manier wordt de mannetjeseend, de woerd, ook als onbetrouwbaar gezien. Vergelijk onze uitdrukking “Het zijn wel mooie woerden, maar de eenden leggen de eieren.” Aan mooi vertoon, beloften alleen heb je niets.

En dan hebben we nog de afkorting N.T. op zijn Duits uitgesproken als Ente. Wanneer een Duitser een bewering een fette Ente noemt, dan duidt hij/zij daarmee een grove leugen aan. De afkorting staat voor non testatum: niet getest, niet bewezen. Dat geldt misschien deels ook voor de hier geschreven woorden. Daarom plakte ik de afkorting voor alle zekerheid ook bij Le Canard -:).