Hier kunt u de verhalen, anecdotes en gedichten lezen die de afgelopen jaren in het forum zijn verschenen.Grunninger Zeevaarders Down Under
door: Derick Hiemstra
21 mei 2013
Inleiding
Dit speciale bericht is een verhaal over jeugdsentiment, huidig ringwerk, vaderlandse geschiedenis en moderne middelen om trekvogels te volgen. In dit stuk komen de overeenkomsten en verschillen van meerdere reizen bij elkaar. Terug te lezen in één verhaal waarin opmerkelijk genoeg soms getallen, jaartallen en reisbestemmingen samenvallen.
De achtergrond van deze manier van uitweiden heeft alles heeft met mijn jeugd te maken. Ik mocht een super-jeugd genieten waarbij ik door mijn vader Tseard steeds meer in trekvogels geïnteresseerd raakte. Vogels ringen was zijn hobby, geschiedenisleraar was zijn werk.
Niet alleen vond ik het vangen en ringen van vogels leuk maar vooral het feit dat een geringde vogel het begin van een verhaal vormt. Tseard was als verhalenverteller vaak in mijn nabijheid en vertelde mij veel over eerder geringde vogels en waar ze vandaan kwamen.
Ook bereikte de kennis over de Noordse Stern mij, dat deze soort erom bekend staat van Noord- tot Zuidpool te trekken. Ik vroeg mij toen al af wie in de Zuidpool ringen vindt…
Voorgeschiedenis.
 |
| Geolocator. Foto: Ana Buren |
Precies 100 jaar nadat Amundsen de exacte zuidpool bereikte startten wij in 2011 met het ‘zenderen’ van Noordse Sterns. Het lukte de Noor om als eerste de geografische zuidpool te bereiken.
Onze zenders zijn echter geen zenders, maar GEOlocatoren. Deze meten de daglengte. Het belangrijkste verschil met een gemiddelde zender is dat hij niet van afstand uit te lezen is. De vogel moet terugkeren van zijn expeditie om opnieuw gevangen te worden.
Als klein kereltje was ik al geïnteresseerd in verhalen over ontdekkingen van nieuwe vaarwegen naar de Oost. Zo waren er boeken over koude routes onder de Noordpool door, met in de hoofdrol de Nederlander Willem Barentsz.
Later heb ik ook over Amundsen gelezen, over de zuidpoolexpeditie
. In die periode, begin jaren 80, kwamen de Noordse Sterns net aan land in de Paesumerkwelder (Fr.). Uit die tijd stamt een melding van een door ons geringde Noordse Stern uit Zaïre. Via de Nederlandse ambassade werd die naar het Vogeltrekstation gestuurd. De vogel werd op 14 november 1985 gevonden. Ook nu, in 2013, komen we nog meldingen van die tijd tegen; dit voorjaar werd een 23-jarige Noordse Stern gevangen op een nest op Griend.
Start onderzoek
Op 3 juni 2011 werden 7 sterns op pad gestuurd om nieuwe visgronden in kaart te brengen namens 3 Nederlandse vogelringers; R.Fijn, J.vd Winden en D.Hiemstra.
In een eerdere expeditie zijn vanuit Groenland Noordse Sterns op pad gegaan met geo's en die brachten in kaart in welk tempo de sterns van Noord- tot Zuidpool kunnen vliegen. Met een prachtige curve door de oceaan lieten ze een gemiddelde afstand noteren van 70.000 km.
Toen
 |
| Portret Abel Tasman. |
369 jaar eerder vertrok ene Abel Tasman vanuit Batavia naar het zuiden met provisie voor 12 maanden aan boord. De Groninger Abel werd op pad gestuurd om namens de VOC landen op te eisen voor de Staten Generaal. Hij kreeg van zijn opdrachtgevers een duidelijke opdracht om kusten en landen in kaart brengen.
Vanuit Batavia gingen 2 schepen op pad met als verantwoordelijken 7 mannen die in de raad van de schepen zaten.
Terug naar nu
Onze vogels vertrokken eind juli, medio augustus, uit de havens van Delfzijl en de Eemshaven naar open water.
Onze veronderstelling was dat er voorbij Kaap de Goede Hoop ook schatten aan vis moeten zijn, waardoor sterns wellicht niet alleen noord/zuid trekken, maar ook andere windrichtingen verkennen.
Ook Tasman vertrok medio augustus en had een tussenstop op Mauritius tot 8 oktober, omdat zijn beide schepen niet volledig uitgerust waren.
De Groningse Noordse Sterns hebben een tussenstop gehad ten oosten van de Newfoundland Grand Bank, alvorens ze verder afdaalden richting Kaap de Goede Hoop.
Net als Abel Tasman waren ook wij niet op zoek naar het bekende, maar hoopten we dat er een nieuwe route in kaart gebracht werd door Groningse sterns die een voorsprong hebben op noordelijke soortgenoten. Waar Vasco da Gama als eerste rond de Goede Hoop naar India voer, zetten 4 van onze sterns deze richting ook in.
Grunninger and English
Ik wil jullie voorstellen aan de Vasco en Abel van de 21e eeuw.
 |
| Vasco W-59 na terugkeer in 2013. Foto: Ana Buren |
Vasco is een buitenlandse vaarder. Ze is op een eerdere expeditie geringd door Engelse ringers met ringnummer SV 68159.
Abel is een geboren Groninger. Z 053416 werd als een echte zeeheld buitendijks geboren in 2008 en als nestjong geringd met een stalen ring. Al in 2010 laat dit beest zich in gedeeltelijk winterkleed zien aan de Groninger kust.
In 2012 wordt Abel met geolocator teruggevangen op exact het zelfde strandje als waar ze uit het ei gekropen is. Ze is de eerste geolocator die afgehaald wordt en dus uitgelezen kan worden. De nieuwe kleurring is W-16.
Vasco was de lastigste Noordse Stern van ons onderzoek. Al in 2011 liet ze zich heel moeilijk verleiden tot een vangst, in 2012 werd dat alleen maar lastiger. Ze behoorde tot het eerste nest dat benaderd werd, maar ze liet zich niet zomaar weer strikken. Haar mannetje, dat trouwens al 7 jaar een metalen ring van Tseard droeg, deed dat wel, maar dat was niet de bedoeling. Om de gegevens van de geolocator te verkrijgen moesten we de betreffende vogel daadwerkelijk nog een keer vangen. Pas eind juni werd in een tweede broedpoging succesvol de laatste geolocator afgenomen en kreeg Vasco haar nieuwe kleurring W-59.
Deze 7e vangst betekende voor ons einde expeditie. Abels sterfjaar is 16.59, de beide eindcijfers van de metalen ringen en nieuwe kleurringen sinds 2012.
Abel Tasman zijn tocht staat beschreven in een keurig bewaard gebleven document. Dat is op zich al een bijzonderheid: een schip dat heelhuids terugkeert en een leesbaar journaal inlevert. Dit document heeft nog 2 eeuwen door particuliere collecties rondgezworven.
Het werd kort na aankomst geschreven en later werden de getekende illustraties op de juiste plaats tussengevoegd. In dit dagjournaal beschreef hij elke dag waar ze zich bevonden, hoeveel afstand ze hadden afgelegd en welke bijzonderheden ze tegen waren gekomen. Net als bij onze geo’s was er dus dagelijks bericht over de route.
Kaartje Tasman-route 1642.
Waar Vasco da Gama op zoek ging in de richting van de Indische Oceaan hebben ook onze sterns daar een niet eerder ontdekte rijkdom gevonden. Maar die ontdekking leek W-31 niet ver genoeg. Deze vogel ging de route aan die Tasman ook ooit begon toen hij van Batavia vertrok. Met een snelheid van 3 knopen (5km/uur) vertrok hij richting een mogelijk zuidland.
Onze sterns bewogen zich iets minder log voort door de zuidelijke wateren en haalden een snelheid van 525 km per dag.
De geolocatoren van 1,5 gram waren bevestigd met touw en lijm aan een witte kleurring. Aan de andere poot zat de bekende metalen ring van het Vogeltrekstation.
Voor een vredige ontvangst bij onbekende volken werd Abel geadviseerd om de witte vredevaan te laten wapperen om aan de plaatselijke bevolking zijn vredige bedoelingen te tonen.
Journaal en uitlezen
Dan een deel van de route in detail waarna de wegen zich scheiden van de 17e-eeuwse en de 21e-eeuwse Down Under reizigers: W-31 bereikte op 12 oktober de westpunt van Australië, en verbleef tussen 16 en 21 oktober ten westen van Tasmanië.
De uitkijk van Abel Tasman verdiende 3 realen door op 24 november naar beneden te roepen dat er land in zicht was. Tasman liet na een vruchteloze verkenning wel een vlag planten om te markeren dat een werknemer van de VOC daar als eerste geregistreerd stond.
Onze Noordse Stern vloog door en was tussen 22 oktober en 3 november ten oosten van Tasmanië.
 |
| Landing W-31 een half uur voor de vangst. Foto: Ana Buren.> |
Dat was ook de richting die Abel aannam toen hij op 5 december vertrok. Hij zou op 13 december de noordwestpunt van Nieuw-Zeeland ontdekken.
W-31 passeerde op 6 november de zuidpunt van Nieuw-Zeeland en 7 november de Auckland Islands. Dat was dus alweer op open zee. In die fase was Abel dichtbij een ontdekking van een passage tussen de beide eilanden van Nieuw-Zeeland, maar helaas voor hem lukte hem dat niet en zodoende was 130 jaar later Cook de eerste die een doortocht naar de Stille Zuidzee vond. Abel ging naar het noordoosten.
Onze vogel ging echter zuidwest naar de zo vaak genoemde Zuidpool. Dus toch! Op 10 november kwam zij in het zuidpoolgebied aan! 15 december 1911 was de Noor Amundsen haar voor.
Zoals ook wij soms misleidende informatie tegenkwamen in de loggers, bleken ook de stuurlieden moeite te hebben met de oriëntatie. De kompassen 'roerden ofte liepen'. Men zat namelijk op de nullijn van een magnetische declinatie, die zorgde voor variatie in het kompas.
Onze kaartjes vertoonden na de eerste ruwe analyse ook wat variatie. Lengtegraden rond equinoxen waren onbetrouwbaar en daarnaast vlogen onze vogels wel eens op een plek waar het 24 uur licht is.
Die ‘fouten’ zijn uit het hele verhaal verwijderd door zorgvuldige analyse van het British Antarctic Survey.
Resultaat
En zo wordt het resultaat van de hele reis naar het zuiden en terug duidelijk door het volgende kaartje:
Afgelegde route van de verste reis: W-31.
 |
| Plaquette op de N.H.Kerk te Lutjegast, geschonken door de Australische regering in 1953. |
Na een verblijf van ongeveer 130 dagen in het zuidpoolgebied trokken onze vogels pas half maart terug naar het noorden. Dit gebeurde in een heel rap tempo en bijna in een rechte lijn. Er werd in 35 dagen een afstand afgelegd van 19.000 km. Zo ongeveer 5 weken later (24 april) kwamen de vogels aan in de Dollard-regio.
Voor Tasman was het een hele prestatie dat hij heelhuids en met weinig verlies terugkeerde op zijn thuisbasis Batavia.
Voor Hiemstra was het een hele prestatie om snel de gezenderde vogels in kaart te brengen en uiteindelijk in een tijdsbestek van 5 weken ALLE geolocator-vogels opnieuw te vangen.
Dat was nooit gelukt als hij niet een fantastisch team om zich heen had en net als in Tasman zijn tijd waren dat er 7. 7 expeditieleden die de loggers in kaart brachten of hielpen vangen: Ko Veldkamp, Klaas van Dijk, Ana Buren, Rob Voesten, Peter de Boer, Henk v Huffelen en Derick.
Eeuwige dank aan hen.
Daarnaast HEEL VEEL dank aan Jan vd Winden en Ruben Fijn voor het uitwerken van de dagjournaals van onze recordvliegers en het zorgvuldig in kaart brengen van de route.
En deze hele passie begon bij één persoon: Hiemstra sr. Levenslange dankbaarheid daarvoor!
Derick Hiemstra
____________________
Links:
