Weblog René Oosterhuis Huismussen 2011

dinsdag 6 september 2011

Einde broedseizoen 2011

Sinds 14 augustus heb ik geen pas uitgevlogen jongen meer gezien en daarmee is het broedseizoen dit jaar 2 week eerder gestopt dan vorig jaar toen ik tot begin september nog pas uitgevlogen jongen tegenkwam. Afgelopen paar week ben ik op vakantie geweest maar het onderzoek is rustig doorgegaan met behulp van de camera’s. Op de foto’s is mooi te zien hoe de jonge mannetjes nu snel hun mannenpakje krijgen en de gele mondhoekjes van de jongen worden al minder goed zichtbaar. Over enkele weken als de rui helemaal achter de rug is zijn de jongen niet meer te onderscheiden van de volwassen vogels.

Tijdens onze vakantie in Zweden ook nog naar huismussen gekeken o.a. bij het Hornborgasjon. Hier is een ideaal huismus biotoop; bestaand uit een paar boerderijen, een afwisseling van weilanden en extensieve graanakkers en als extra een onverharde parkeerplaats met dichte hagen. Hier worden al jaren vogels geringd en met behulp van een telescoop heb ik ook dit jaar weer een aantal ringen af kunnen lezen van huismussen. Meest bijzonder was een vrouwtje huismus dat al in 2004 is geringd als volwassen vrouw en nu dus al minimaal 8 jaar oud is!

Het einde van het broedseizoen betekent ook het einde van deze weblog over huismussen. Het onderzoek gaat door en mocht u een gekleurringde mus zien dan hoor ik het graag! En voor wie na dit alles nog niet genoeg heeft van de huismus op 26 november zal ik tijdens de landelijke dag van SOVON in Nijmegen een lezing geven over het onderzoek en alle leuke resultaten die dit heeft opgeleverd.

zaterdag 6 augustus 2011

Vangen en ringen

De laatste jongen zijn uitgevlogen. Nu is het de tijd om vogels te vangen en te ringen omdat de jonge en oude vogels nu nog te herkennen zijn. Als ze straks allemaal geruid zijn kan ik de leeftijd niet meer onderscheiden en gaan ze als volgroeid de boeken in. Dit verschil is belangrijk omdat jonge vogels de eerste winter een lagere overleving hebben als adulten.

De afgelopen twee week al druk geweest met vangen van nieuwe mussen. Ik heb eerder al beschreven dat het vangen met mistnetten niet lukt maar gelukkig heb ik meer succes gehad met het slagnet. Het is gelukt om weer ruim zo'n 100 nieuwe mussen te kleurringen. Deze mussen zijn volop aan het zwerven en de meldingen van gekleurringde mussen stromen al weer binnen. Nu in de vakantie periode zijn er veel mensen die me helpen door regelmatig meldingen door te geven. Daarnaast gebruik ik ook nog speciale camera's met bewegingsmelder. Deze beginnen foto's te maken zodra er voor de lens beweging is. Deze camera's hang ik op voerplekken en na een week haal ik de camera weer op en staan er gemiddeld 3.000 foto op de camera. Via deze foto's kan ik een hoop waarnemingen verzamelen. Maar ook andere informatie zoals ringpercentage, verhouding tussen mannen en vrouwen etc.

Leuk is dat de camera's ook 's nachts werken via infrarood. De camera's leveren dus ook een mooi beeld op van alle beesten die er 's nachts allemaal door de tuin lopen zoals bijvoorbeeld de egel, steenmarter en verschillende soorten muizen. Waarnemingen die weer goed gebruikt kunnen worden voor de zoogdierenatlas.

zaterdag 16 juli 2011

Nieuwe kleren

Wie goedkoop een nieuw setje kleren wil hebben moet nu de stad in gaan getuige de vele aanbiedingen met hoge kortingen. Ook voor vogels is het nu een gunstige tijd om te zorgen voor een nieuw verenpak. Voor de meeste huismussen zit het broedseizoen erop, er is veel voedsel te vinden en het is niet koud. Een ideaal moment om de versleten veren te vervangen. Volwassen huismussen vervangen jaarlijks al hun veren door een nieuw setje. De oude zijn door het vele vliegen en het verblijf in de krappe nesten zwaar beschadigd. De grote veren van de vleugels (slagpennen) worden aan beide vleugels synchroon geruild. Niet zoals bij zwanen en ganzen alles in een keer maar hooguit 2-3 veren per vleugel. Op deze manier kan de mus altijd snel vluchten mocht er onraad zijn. Na 4-6 week zijn alle veren in de vleugels vervangen. Ondertussen worden ook alle kleine lichaamsveren vervangen en bij de vrouwtjes groeit de broedvlek weer dicht. Op deze manier hebben de mussen weer een mooi nieuw isolerend verenkleed voor de winter.

Niet alleen de volwassen vogels krijgen nieuwe veren maar ook de jonge vogels. Dit verenkleed is nog maar enkele weken tot maanden oud maar wordt net als bij de volwassen vogels ook in zijn geheel vervangen door een nieuw setje. Jonge mussen mannetjes en vrouwtjes zien er hetzelfde uit als ze het nest verlaten. Ze hebben een verenkleed dat sterk lijkt op dat van en volwassen vrouwtje. Pas bij de rui nu in de zomer krijgen de mannen hun kenmerkende pakje aan. Voor ons nu het moment om van alle gekleuringde jongen te bepalen wat het geslacht is.

Bij het vangen houden we precies bij hoe ver de vogel is met ruien. Dit doen we aan de hand van de handpennen. Huismussen hebben 9 handpennen aan elke vleugel. De mus op de foto heeft nog 6 oude handpennen, links van de oude pennen zit een gat waar nog een nieuwe pen moet groeien en nog verder naar links zijn twee nieuwe handpennen waarvan de meest links helemaal uitgegroeid is. De pennen die daar weer links van zitten hebben een bredere vorm en zijn de armpennen.

maandag 4 juli 2011

Slimme mussen

Om het percentage geringde huismussen op peil te houden is het nodig om jaarlijks zo’n 30 huismussen per onderzoeksplek te kleurringen. De eerste jaren was het geen probleem om voldoende mussen te vangen. Nu naar een paar jaar wordt het steeds lastiger. Huismussen blijken erg slim te zijn en laten zich niet makkelijk meer vangen.

In mijn tuin in Leek komen veel mussen uit de buurt even langs om eten te halen uit het kippenhok. Ze komen aanvliegen en vliegen steevast eerst naar de dichte liguster heg. Een mistnet voor de heg langs was in het begin goed voor regelmatige vangsten.

Vanmorgen voor het eerst sinds 6 maand weer eens het mistnet voor de heg langs gezet. Na een uurtje een hoop getjilp uit de heg maar nog geen enkele huismus in het mistnet. Blijken de mussen via de buren de heg in te kruipen! Nog een uurtje gewacht en geen enkele mus gevangen dus het net maar weer opgeruimd en nog geen 10 minuten erna vliegen de mussen gewoon weer van onze kant de heg in en uit. Helaas is onze tuin maar krap en dus is er maar weinig ruimte om de netten eens op een andere plek neer te zetten.

Dit lukt gelukkig in Lettelbert wel. Hier is meer ruimte en door de netten steeds op andere plekken te zetten lukt het wel om voldoende te vangen.

Ik had niet verwacht dat huismussen zo slim zouden zijn. Andere zangvogels laten zich namelijk veel makkelijker vangen. Afgelopen herfst zelfs een koolmees gehad die zich wel 6 keer heeft laten vangen. Elke keer weer probeerde hij om door het net te vliegen om bij de zonnebloempitten te komen.

De mussen rood geel (man) en groen blauw (vrouw) uit Leek lijken toch nog voor een derde broedsel te gaan. Het vrouwtje is weer druk in de weer met nestmateriaal en het mannetje tjilpt elke morgen uit volle borst bij de ingang van het nest. Veel andere gekleurringde mussen lijken al gestopt te zijn met broeden en hangen de gehele dag op de plek waar het eten te vinden is.

maandag 20 juni 2011

Zwerven

Een deel van de mussen heeft al een tweede broedsel groot kunnen krijgen en nu wordt het spannend om te zien of ze nog voor een derde broedsel gaan. Een extra broedsel kan net het verschil uitmaken tussen een stabiele of een groeiende populatie. In Leek doe ik in 17 plotjes een bmp telling volgens de SOVON methode speciaal gericht op huismussen. De resultaten van dit jaar heb ik inmiddels verwerkt en daaruit blijkt dat de populatie min of meer stabiel is gebleven. Eén plot liet wel een forse afname zien maar dat is niet gek nu er zich een sperwer midden in het plot heeft gevestigd.

De jonge vogels uit het eerste legsels worden al een tijd niet meer gevoerd door hun ouders en ze zijn zelfstandig geworden. Nu begint de tijd van het grote zwerven De jonge mussen vormen groepen en verkennen de omgeving. Ook de jongen die ik dit jaar geringd heb zijn begonnen met zwerven. Ik krijg al weer van verschillende mensen meldingen van jonge mussen met kleurringen die afkomstig zijn uit mijn tuin. De meeste jonge mussen gaan niet heel ver tijdens dit zwerven. 95 % van de waarnemingen zijn binnen 1 km van de ringplek gedaan. Maar er zijn uitzonderingen zo is er een jonge mus terug gezien op 3,3 en 14 kilometer van de ringplek in Leek.

zaterdag 28 mei 2011

Een gevaarlijk gedekte tafel

De huismussen profiteren momenteel volop van het uitgebreide aanbod aan rupsen in de bomen en struiken. Vooral in eikenbomen lijkt veel te halen te zijn. De adulten vliegen af en aan naar de eikenbomen om rupsen te zoeken om te voeren aan de jongen. En ook de koolmees bij ons in de tuin pendelen de gehele dag tussen een eikenboom en het nestkastje met 8 jongen die op het punt van uitvliegen staan

. Nu de laatste twee week geregeld zware buien zijn geweest wordt het de mussen nog makkelijker gemaakt om voedsel te zoeken want de rupsen vallen door de harde regen op de grond. Zeker als de boom in bestrating staat is het een stuk gemakkelijke zoeken dan in de boom zelf waar de rups verstopt zit en ook nog eens is voorzien van een mooie schutkleur. Veel mussen verhuizen na zware buien dan ook van de boomtoppen naar de grond. En niet alleen mussen maar ook spreeuwen, merels en duiven scharrellen rond onder de bomen.

Huismussen met kleurringen aflezen in bomen is erg lastig, met een verrekijker alle dakgoten afzoeken wordt door de buurt niet echt gewaardeerd maar de mussen onder de op de grond zijn prima af te lezen. Ik heb op deze manier al verschillende mussen teruggezien. Helaas niet allemaal levend want het foerageren op de straat is gevaarlijk. Afgelopen week heb ik verschillende mussen gevonden die waren doodgereden. Bijna allemaal volwassen huismussen dus de kans is goot dat er ook ergens nesten zijn waar een ouder niet meer terugkomt wat ook weer gevolgen heeft voor het broedsucces.

vrijdag 20 mei 2011

Broedsels

Vandaag de hele gehele morgen op de onderzoeksplek in Lettelbert geweest. De eerste golf met jonge huismussen is afgelopen 2 week uitgevlogen en verschillende geringde mannen waren met hun vliegvlugge jongen op zoek naar voedsel. Ook mannetje wit zwart was aanwezig met 3 jongen. De gehele ochtend heeft de familie in de pruimenboom en een paar grote beuken omgescharreld op zoek naar rupsen en andere insecten. Daarbij handig het mistnet ontwijkend wat ik had opgehangen om de jongen te kunnen ringen. Het vrouwtje van wit zwart is geel rood en haar heb ik heel even kort gezien bij de drinkbak. Ze is nu, twee week nadat haar eerste jongen zijn uitgevlogen, al bezig met een nieuwe lichting. De eieren zijn gelegd en ze zit alweer te broeden. Pa zal zich nog een paar dagen om de reeds vliegvlugge jongen bekommeren en keert dan terug naar het nest om te helpen bij het voeren van de nieuw geboren jongen. Echt lopende band werk en als het goed gaat kunnen ze nog net een derde broedsel erachter aan doen.

In de pruimenboom hangt een nestkast waar jonge ringmussen in zitten die op het punt van uitvliegen staan. Elke keer als de ouders voer brengen is er een hoop lawaai van de jongen die het hardst schreeuwen om eten. Op een gegeven moment komt er een volwassen huismus mannetje langs die ook even in de nestkast kijkt. De jonge ringmussen beginnen hard te schreeuwen en de huismus vliegt van schrik weg. Paar minuten later is de huismus van de schrik bekomen en vlieg nieuwsgierig nogmaals naar de kast met jongen ringmussen. Weer een hoop kabaal en de huismus vliegt weer weg. Dit patroon herdaalde zich wel zo’n 8 keer.

vrijdag 29 april 2011

Jong en oud

Op 13 maart schreef ik over het paartje in Leek met mannetje rood geel en vrouw blauw zwart. Inmiddels heeft het mannetje een ander vrouwtje (groen blauw). Samen zijn ze druk in de weer om de jongen te voeren onder de dakpannen. De gehele dag pendelen ze tussen het nest en eikenbomen hier in de buurt op zoek naar insecten voor hun jongen. Aan het eind van de dag komen ze even bij het kippenhok langs om zelf wat graan te eten. Dit graan voeren ze niet aan de jongen omdat de jongen het nog niet kunnen verteren.

Het kan geen kwaad om de mussen ook in het voorjaar en zomer te voeren omdat ze zelf precies weten wat wel of niet goed is voor hun jongen. En als ze zelf makkelijk voedsel kunnen vinden op een voerplek hebben ze extra tijd om voer voor hun jongen te verzamelen en werkt het dus positief door op het broedsucces.

Vrouwtje blauw zwart was bijna elke dag wel in de tuin te vinden maar half maart was de laatste keer dat ik haar heb gezien. Ik vermoed dan ook dat ze dood is. Met een leeftijd van 4 jaar is ze ouder geworden dan de gemiddeld mus wordt (2-3 jaar) maar echt oud kunnen we het niet noemen. Absoluut record staat op naam van een huismus uit Denemarken die maar liefst 19 jaar en 9 maand oud is geworden.

De mussen in Lettelbert zijn net iets verder dan de mussen in Leek. Jan Venema zag de eerste familie met 3 uitgevlogen jongen al op 25 april. Helaas had een vlaamse gaai dit ook door en had al snel een jong te pakken.

Dinsdag 12 april 2011

Het broedseizoen is nu echt begonnen

De afgelopen weken zijn de mussen druk geweest met het maken van de nesten. Een hoop gesleep met strootjes en veertjes. Het is nu rustiger aan het worden. Een deel van de gekleurringde vrouwtjes komen alleen 's morgens vroeg en aan het eind van de dag even langs om water te drinken en om wat te eten. De rest van de dag laten ze zich niet meer zien en zitten ze vermoedelijk te broeden. De mannen zitten een deel van de dag op uitkijk bij het nest en pendelen regelmatig op en neer naar de voerplekken.

Ook aan het verenkleed van de vouwtjes is te zien dat ze zijn begonnen met broeden. Ze hebben een wat rommelig verenkleed op de borst. Dit komt omdat de vrouwtjes de veren op de borsten en buik verliezen als ze broeden. Op die manier ontstaat er een kale huid op de buik waarmee de eieren optimaal warm gehouden kunnen worden (een zogenaamde broedvlek). De kale plek is niet te zien als de vogel het nest verlaat doordat de veren van de zijkant eroverheen vallen. Maar het geeft een rommelig aangezicht met een soort scheiding over de borst van snavel naar staart.

Maandag 28 maart 2011

Dorstig weer

De afgelopen maand heeft het bijna niet geregend en dat is te merken in de natuur. Vele plassen en ondiepe wateren zijn aan het opdrogen. Ook op de platte daken is geen water meer te vinden. Omdat mussen wel moeten drinken zijn ze aangewezen op plekken waar nog wel water te vinden is zoals vijvers en diepe sloten. Ik heb in mijn tuin een speciale drinkbak voor vogels. De gehele winter was er geen vogel bij de drinkbak te bekennen maar sinds een week wordt er wel volop gebruik gemaakt van deze bak. Om te drinken maar ook om in te badderen. Somminge mussen komen helemaal doorweekt uit de bak te voorschijn om vervolgens in het zonnetje lekker op te drogen. Niet alleen mussen gebruiken de drinkbak vandaag ook een houtduif, turkse tortel, koolmees, pimpelmees, roodborst, merel, spreeuw en een tjiftjaf bij het water gezien.

Nu met de droogte is een drinkbak een mooi lokmiddel om vogels te kijken in de tuin. Toch is het te hopen dat het snel een beetje gaat regenen want dat kan de natuur wel gebruiken.

Vrijdag 25 maart 2011

Geel rood en wit zwart

Ook de mussen bij Jan Venema in Lettelbert zijn al weer druk in de weer met nestmateriaal. In deze tuin doe ik samen met Jan al sinds 2007 ringonderzoek.

Een paartje van het eerste uur is ook nu weer present (vrouw links geel rood, man links wit zwart). Van dit paartje zijn beide vogels al minimaal 4 jaar oud en ook al 4 jaar samen. Dit is wel bijzonder want mussen worden normaal gesproken niet zo oud.

De eerste resultaten van het onderzoek laten een overleving zien van ongeveer 50% per jaar voor volwassen mussen. Dit betekent dat als er in mei 100 volwassen vogels zijn het jaar erop van deze groep nog maar 50 over zijn. De andere helft is dan al gestorven. De overleving van pas uitgevlogen nestjongen is waarschijnlijk nog veel lager. Om hier nauwkeurige getallen voor te kunnen berekenen is het belangrijk om nog meer data te hebben van jonge vogels.

Mus geel rood en wit zwart zijn nu al een aantal jaren bij elkaar en broeden elk jaar in dezelfde opening in de garage. Ik ben heel benieuwd hoe het hun dit jaar weer vergaat en hoeveel jongen ze groot gaan krijgen. Ze gaan waarschijnlijk hun oude nest weer gebruiken en hoeven zich nog niet druk te maken om het nest op tijd klaar te krijgen. Ze zitten de hele dag wat in de grote hulst in de zon. Zo nu en dan vliegen ze naar de voerplek om wat eten te halen en als er ook maar een beetje paniek is vliegen ze snel terug naar de hulst.

Dat het vaste vogels zijn van de onderzoeksplek blijkt ook als ik de gegevens van de vogels opzoek in de database. Van beide hebben we al meer dan 1.000 waarnemingen verzameld.

Zondag 13 maart 2011

Het nieuwe broedseizoen

Als ik naar het weer kijk buiten is de winter voorbij, maar is de lente nog niet echt begonnen. De huismussen denken daar duidelijk anders over. Ze zijn al volop bezig met het nieuwe broedseizoen. De territoria worden bezet en de mannetjes zitten te tjilpen in de dakgoten. Ook de paarband wordt aangehaald of er wordt een partner gezocht.

Sinds 2007 doen we onderzoek aan huismussen in Leek en Lettelbert en in 2010 is Groningen daaraan toegevoegd. Het onderzoek bestaat uit het volgen van gekleurringde individuen om zo veel mogelijk informatie te verzamelen over het leven van de huismus. Meer informatie over het project is hier te vinden.

Vanuit mijn woning in Leek heb ik uitzicht op een huizenblok waar 3 paar huismussen wonen. Twee mannetjes zijn ongeringd, het derde mannetje is wel geringd (links rood-geel). Rood geel is in 2009 geboren en had in 2010 ook een territorium onder het dak van het huizenblok. Zijn vrouwtje uit 2010 (links blauw-zwart) is ook aanwezig en het lijkt erop dat ze het ook dit jaar weer gezamenlijk gaan proberen. Vrouwtje blauw zwart is geboren in 2007 en begint dit jaar aan haar vierde broedseizoen. Dit vrouwtje is naast haar kleurringen ook te herkennen aan een paar witte veren op haar hoofd. Deze heeft ze al sinds 2007 en elk jaar als ze in de zomer geruid heeft komen er een paar witte veertjes bij.

De nesten van huismussen

Huismussen hebben graag een dak boven hun hoofd als ze broeden. Ze zitten daarom graag onder dakpannen van huizen, in kleine openingen in huizen waar ze net in kunnen kruipen of in nestkasten. Zo nu en dan broeden ze ook in dichte groenblijvende planten zoals bijvoorbeeld klimop. Onderzoek in Engeland heeft aangetoond dat dit laatste een noodoplossing is als er een gebrek aan nestplekken is. Als in de buurt van in planten broedende mussen andere nestgelegenheid wordt gecreëerd, bijvoorbeeld door nestkasten op te hangen, gaat de voorkeur uit naar de alternatieven en verhuizen de mussen zodra ze aan een nieuw broedsel beginnen. Huismussen houden van een klein en knus nestje. Om dit te bereiken vullen ze de ruimte op tot hij zo ver gevuld is dat het naar hun zin is. Dit doen ze voornamelijk met strootjes. De binnenkant van het nest wordt bekleed met zacht materiaal zoals veren of bijvoorbeeld plukken wol.

René